Ban quản lý Di tích và Rừng Quốc gia Yên Tử: “Vững bền - Tâm huyết - Đoàn kết - Phát triển”

Trong lịch sử, Yên Tử được coi là một trung tâm Phật giáo của nước ta, nơi Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông tu hành và sáng lập ra Thiền phái Trúc Lâm Việt Nam với những giá trị văn hóa, tư tưởng to lớn, trở thành một di sản tinh thần quý giá đã và đang đồng hành cùng sự phát triển của dân tộc. Bên cạnh đó, hệ thống chùa chiền, am, tháp nơi đây cũng chứa đựng những giá trị độc đáo về kiến trúc, mỹ thuật, điêu khắc của các triều đại Lý - Trần - Lê - Nguyễn. Đó là những báu vật, cổ vật có một không hai trong kho tàng văn hoá Việt Nam.

Nét độc đáo riêng có của Yên Tử nằm ở chỗ: Rừng gắn với Di tích và Di tích nằm ẩn khuất trong rừng. Rừng “ôm Di tích vào lòng”, là lá chắn bảo vệ cho di tích. Quần thể di tích lại tôn thêm giá trị của rừng. Ngọn núi thiêng Yên Tử từ xưa đến nay đã đi vào tâm thức, là niềm tự hào của mỗi người Việt Nam và khiến du khách quốc tế ng­ưỡng mộ.

Với những giá trị đặc biệt đó, danh thắng Yên Tử đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia từ năm 1974, trở thành Di tích Quốc gia đặc biệt từ năm 2012. Và hiện nay, tỉnh Quảng Ninh đang cùng các địa phương có chung không gian quần thể Yên Tử tiến hành làm hồ sơ trình UNESCO công nhận Yên Tử là Di sản văn hóa thế giới.

Yên Tử vinh dự đón nhận bằng Di tích Quốc gia đặc biệt.

Mặc dù vậy, trải qua những thăng trầm của lịch sử, nhất là cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và chiến tranh biên giới, điều kiện kinh tế sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước gặp quá nhiều khó khăn, nên việc bảo tồn, tôn tạo các di tích tại Yên Tử chưa được quan tâm đúng mức. Cùng với sự tàn phá của thiên tai, địch họa, sự xâm hại của con người, khu Di tích - Danh thắng Yên Tử đã từng bị xuống cấp nghiêm trọng và trở thành phế tích.

Giai đoạn trước khi thành lập Ban quản lý di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử vào năm 1992, khu Di tích - Danh thắngYên Tử đã từng bị xuống cấp nghiêm trọng.

Trước khi tỉnh Quảng Ninh ban hành quyết định thành lập Ban Quản lý Di tích lịch sử và Danh thắng Yên Tử (năm 1992), hệ thống chùa, am, tháp trong Khu di tích được giao cho hai xã Thượng Yên Công và Phương Đông trực tiếp quản lý.  Khi ấy, các ngôi chùa Vân Tiên, Bảo Sái, Cầm Thực chỉ còn trơ nền móng. Các chùa Một Mái, Hoa Yên, Long Động (tức chùa Lân), Bí Thượng, Suối Tắm chỉ là những ngôi nhà cấp bốn, móng nền lún sụt, tường nhiều chỗ nứt vỡ. Tường lăng quanh Tháp Tổ nhiều chỗ nứt, sạt lún. Nhiều ngôi tháp đổ xiêu vẹo. Những cây tùng gốc mục bởi thời gian, có cây gió bão làm gãy gục.

Đường vào Yên Tử gập ghềnh qua chín suối, ngày mưa có khi mọi hoạt động giao thông bị cắt đứt. Đường hành hương trên núi phần lớn chưa được kè bậc đá, vào ngày mưa trơn trượt khó đi. Tình trạng khai thác than lộ thiên khiến cho đỉnh núi phía Than Thùng bị đào khoét, biến dạng, lòng suối bị đất đá tràn xuống lấp đầy. Mặc dù đã giao cho ngành lâm nghiệp quản lý nhưng rừng Yên Tử vẫn là nơi người dân vào tự do săn bắn, khai thác lâm sản… Thực trạng đó đã thực sự gióng lên hồi chuông báo động và đòi hỏi phải có một cơ quan chuyên trách công tác quản lý, bảo tồn khu di tích, danh thắng Yên Tử. Nếu không, rất có thể hậu thế sẽ không còn biết đến một chốn Tổ Trúc Lâm linh thiêng, huyền bí.  Và ngày 28/9/1992, UBND tỉnh Quảng Ninh đã ban hành Quyết định số 2275 thành lập Ban Quản lý Di tích lịch sử và Danh thắng Yên Tử - cơ quan tiền thân của Ban quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử, trực thuộc UBND thị xã Uông Bí.

Có thể nói, việc thành lập Ban Quản lý Di tích lịch sử và Danh thắng Yên Tử là một quyết sách đúng đắn và sáng suốt, không chỉ đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn mà còn thể hiện tầm nhìn dài hạn của lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh. Trong 3 thập kỷ qua, cùng với tỉnh Quảng Ninh, thành phố Uông Bí đã không ngừng quan tâm đầu tư, tôn tạo, quản lý, phát huy giá trị Di tích. Diễn ra đều đặn nhiều năm nay, Hội xuân Yên Tử được đánh giá là một trong những lễ hội quy mô, được tổ chức bài bản, chu đáo, thu hút lượng khách đông nhất, nhì toàn quốc. 

Hàng năm, Hội xuân Yên Tử được quản lý, tổ chức qui mô, bài bản, chu đáo, an toàn, văn minh. 

Ảnh: Báo QN

Ảnh: Báo QN

Yên Tử cũng là một điển hình cho việc huy động tốt các nguồn lực xã hội trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản. Thống kê trong hơn 10 năm qua, khoảng 3.000 tỷ đồng đã được đầu tư cho Yên Tử để xây dựng, hoàn thiện đồng bộ hạ tầng kỹ thuật, giao thông, hệ thống dịch vụ, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của du khách như: Làng hành hương, Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm Yên Tử, khu nghỉ dưỡng cao cấp Legacy, tuyến đường vào Khu di tích...

Hơn 10 năm qua, khoảng 3.000 tỷ đồng đã được đầu tư cho Yên Tử để xây dựng, hoàn thiện đồng bộ hạ tầng kỹ thuật, giao thông, hệ thống dịch vụ, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của du khách.

Với hệ thống hạ tầng giao thông được đầu tư đồng bộ, Yên Tử đã được kết nối với Di tích nhà Trần tại Đông Triều, với cụm di tích Bạch Đằng của Quảng Yên, với di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long và nhiều điểm du lịch nổi tiếng khác trên toàn tỉnh. Trong hành trình bảo tồn và phát triển, Yên Tử không chỉ khẳng định được giá trị cốt lõi về văn hóa, lịch sử, tín ngưỡng, vốn là nền tảng của du lịch tâm linh, mà còn làm giàu thêm nhiều giá trị liên quan, đó là cảnh quan tự nhiên, văn hóa bản địa, nét đẹp kiến trúc, hạ tầng… Qua đó, có thể phát triển các loại hình du lịch tĩnh dưỡng, trải nghiệm, du lịch kết hợp hội họp, triển lãm, tổ chức sự kiện… Đây là điều kiện để Yên Tử “cắt’ tính mùa vụ, thu hút du khách quanh năm.

Những năm gần đây, Yên Tử còn có “sự hậu thuẫn” từ những điểm du lịch mới mà thành phố Uông Bí đang đẩy mạnh phát triển. Đó là các thung lũng, công viên hoa, Lựng Xanh, chợ Cảnh, hồ Yên Trung… Điều này khiến cho Yên Tử luôn sống động, hấp dẫn song không mất đi giá trị hồn cốt.

Từ một di tích mà thời điểm năm 2000 chỉ “khiêm tốn” đặt mục tiêu lượng du khách ghé thăm đạt 50% số du khách tới Đền Cửa Ông, giai đoạn 2013-2019 (trước khi dịch Covid-19 xuất hiện), mỗi năm Yên Tử đã đón hơn 1,5 triệu lượt người, trở thành điểm đến đón du khách nội địa lớn nhất toàn tỉnh.

Năm 2011, Rừng Quốc gia Yên Tử được thành lập và kể từ đó, Ban Quản lý Yên Tử chính thức đảm nhiệm thêm trọng trách quản lý, bảo vệ khu rừng có tổng diện tích gần 2.800ha. Trước đây, khu vực này từng là điểm nóng về tình trạng chặt phá rừng. Đến nay, với nỗ lực của cán bộ, nhân viên trong Ban quản lý, hiện tượng khai thác lâm sản, săn bắn trái phép, đốt rừng làm nương rẫy… đã được đẩy lùi. Cùng với đó, trong 30 năm qua, đơn vị đã trồng mới và chăm sóc hàng trăm ha, khoanh nuôi, bảo vệ 33.000ha rừng. Nhờ đó, Rừng Quốc gia Yên Tử vẫn giữ được gần như nguyên vẹn hệ sinh thái rừng nguyên sinh, trở thành lá phổi xanh điều hòa không khí, giảm thiểu ô nhiễm môi trường cho cả thành phố.

Những nỗ lực ươm giống cây xích tùng cổ Yên Tử.

Những thành quả trong gìn giữ, bảo tồn, phát huy các giá trị độc đáo của Yên Tử có sự đóng góp to lớn của các thế hệ lãnh đạo, nhân viên, người lao động của Ban quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử, sự đầu tư có tâm và có tầm của các doanh nghiệp mà tiêu biểu là Công ty CP Phát triển Tùng Lâm, đồng thời cũng phản ánh những nỗ lực của TP Uông Bí trong việc nghiên cứu, tìm tòi hướng đi phù hợp cho Di tích.

Đặc biệt, việc tái khởi động mục tiêu đưa Yên Tử trở thành di sản văn hóa thế giới sẽ tạo điều kiện để Ban quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử quản lý tốt hơn, phát huy hiệu quả hơn các giá trị của Yên Tử, tạo động lực phát triển du lịch bền vững với phương châm: “Vững bền -Tâm huyết - Đoàn kết - Phát triển”. Đồng thời đưa Khu di tích trở về với giá trị cốt lõi vô giá của mình, tự tin trở thành di sản không chỉ của người Việt mà của cả nhân loại. Qua đó góp phần cùng Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc thành phố Uông Bí thực hiện thắng lợi mục tiêu Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XX, nhiệm kỳ 2020-2025 đề ra: “Xây dựng Uông Bí thành trung tâm du lịch văn hóa tâm linh của cả nước, cơ bản hoàn thành các tiêu chí của đô thị loại I vào năm 2025”.

Tiếp nối thành quả, tâm huyết của các thế hệ cán bộ, viên chức, người lao động đi trước, Ban quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử đặt mục tiêu quản lý tốt hơn, phát huy hiệu quả hơn các giá trị của Yên Tử, tạo động lực phát triển du lịch bền vững với phương châm: “Vững bền -Tâm huyết - Đoàn kết - Phát triển”.

Kim Thuỷ