Đậm đà hương sắc Tết cổ truyền của người Dao Thanh Y

Với đồng bào Dao, Tết không chỉ là dịp để gia đình quây quần, đoàn tụ sau một năm làm việc vất vả mà còn là dịp để mọi người thể hiện lòng hiếu đạo, sự thành kính thông qua các tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên độc đáo.

Phong tục đón Tết sớm

Khác với người Kinh, Tết của người Dao Thanh Y tại xã Thượng Yên Công và phường Vàng Danh, TP Uông Bí bắt đầu sớm hơn, từ ngày 20 tháng Chạp. Cả làng sẽ quây quần tại nhà sinh hoạt cộng đồng để tổ chức ăn Tết đầu tiên, sau đó mới đến các trưởng làng, trưởng tộc và các nhà thứ được ăn Tết.

Trong khoảng thời gian này, đồng bào khá bận rộn chuẩn bị mọi thứ cho năm mới như gạo, thịt, củi đóm… vệ sinh, trang trí nhà cửa ngăn nắp, may vá. Đặc biệt nhất là sắm quần áo mới để diện trong nghi lễ, đón xuân và du xuân trong những ngày Tết.

Trang phục truyền thống được đồng bào người Dao Thanh Y tại khu Miếu Thán - Đồng Bống, phường Vàng Danh diện mỗi khi có lễ hội hay đón Tết xuân về.

Người Dao Thanh Y quan niệm, Tết là sự khởi đầu, mừng cho một năm mới với nhiều may mắn, hạnh phúc và cũng là dịp để con cháu sum họp trở về ăn Tết. Với ý nghĩa tiễn năm cũ đón chào năm mới với nhiều điều ước sẽ đến trong năm mới, những ngày này, dù đi làm ăn xa hay con gái lấy chồng, người Dao Thanh Y đều trở về quê hương để đón Tết. Họ quan niệm, ngày Tết là dịp để ông bà, tổ tiên được trở về gặp mặt các người thân trong gia đình…

Có lẽ, người Dao là dân tộc đón Tết sớm nhất trong các dân tộc ở Việt Nam. Việc đón Tết cũng là nét đẹp văn hóa mà hàng trăm năm nay, dân tộc Dao vẫn giữ được.

Những điều cấm kỵ trong ngày Tết

Trước khi Tết, trưởng tộc sẽ phân công anh em, con cháu trong họ chuẩn bị các công việc để đón Tết và thờ cúng tổ tiên. Đối với người Dao Thanh Y, Tết còn là ngày lễ quan trọng để nhớ ơn thần linh núi rừng.

Vào ngày hội làng đón năm mới, đồng bào người Dao Thanh Y lại tập trung tại nhà sinh hoạt cộng đồng để cùng gói bánh gù và vui đón xuân về.

Mâm cỗ cúng tổ tiên là thứ không thể thiếu trong ngày Tết của người Dao Thanh Y. Từ những nông sản gần gũi, thân thuộc như gà, lợn, rượu, gạo..., người Dao đã chế biến thành một mâm cỗ cúng rất giản dị mà ý nghĩa, là một cách để tưởng nhớ tổ tiên, cội nguồn.

Những món không thể thiếu trong mâm cỗ cúng tại các dịp lễ của người Dao Thanh Y.

Một điều đáng lưu ý, mâm cỗ của người Dao Thanh Y ở Uông Bí nhất thiết phải có gà luộc để nguyên không chặt, gan lợn để nguyên cái, thịt lợn luộc, bánh chưng được sắp theo số lẻ và 1 bình rượu bâu. Thêm vào đó, loại bánh quen thuộc của người Dao trong ngày Tết này là bánh chưng gù. Gà, rượu, thịt là những vật phẩm người Dao dâng lên tổ tiên bằng những con vật mà mình nuôi được, những vật mình làm được với ý nghĩa tổ tiên sẽ phù hộ những người trong nhà mạnh khỏe, mùa màng bội thu.

Lễ cấp sắc - lễ đặt tên cho các thanh niên nam giới người Dao Thanh Y diễn ra với đầy đủ phong tục truyền thống được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Tất cả các gia đình trong làng đều phải làm lễ cúng tất niên và việc này nhất định phải do thầy mo thực hiện, người trong nhà không làm được. Do vậy, càng về cuối năm, các thầy mo càng bận rộn. Tuy nhiên dù có tất bật thế nào thì các thầy mo cũng sẽ hoàn tất cúng tất niên cho gia chủ trước khi bước vào năm mới (ngày 1/1 âm lịch). Trong buổi lễ, chủ lễ cầm kiếm và xin đài âm dương kính thỉnh tổ tiên về thụ hưởng cỗ tết, mong muốn tổ tiên phù hộ cho con cháu khỏe mạnh, làm ăn phát đạt, xua đuổi thói hư tật xấu. Khi tạ lễ, thụ lộc, người Dao Thanh Y mời bà con họ hàng đến nhà nhau, cùng uống rượu và chúc tụng cho nhau những lời chúc tốt đẹp nhất, chia sẻ những ước mong về một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Trang phục đón tết

Để giữ gìn văn hóa, mỗi dịp Tết đến xuân về, những người bà, người mẹ sẽ truyền dạy cho các bé gái kỹ thuật thêu trang phục truyền thống chuẩn bị cho hội làng. Nhờ đó khi lớn lên các thiếu nữ đều biết cách thêu những hoa văn trên yếm, đai lưng, mũ vải, khăn đội đầu.

Trang phục truyền thống của người Dao Thanh Y được may và mặc khá cầu kỳ.

Bộ quần áo của phụ nữ Dao Thanh Y là một công trình công phu, đòi hỏi tính kiên nhẫn và sự khéo tay. Đây là sự kết hợp của nhiều màu sắc đỏ, trắng, đen... với họa tiết hoa, chim, mặt trời, sao… được thêu bằng chỉ len nhiều màu ở khăn đội đầu, vạt áo, vai áo, đai thắt lưng. Những người phụ nữ từ 15-16 tuổi trở lên mới được mặc bộ trang phục này. Mũ đội đầu, yếm ngực cũng được phụ nữ Dao Thanh Y trang trí nhiều họa tiết màu sắc sặc sỡ, thể hiện tình yêu quê hương, bản làng và mối giao hòa với thiên nhiên, trời đất.

Các bà các chị cùng chuẩn bị cho bữa cỗ trong ngày hội làng.

Những năm gần đây, để chung vui đón Tết Nguyên đán của cả dân tộc, người Dao Thanh Y ở TP Uông Bí cũng tham gia các hoạt động văn nghệ "Mừng Đảng, mừng Xuân". Tuy nhiên, phải đến ngày 9/1 âm lịch là thời điểm tổ chức Hội làng của người Dao Thanh Y thì những nét đặc sắc về văn hóa văn nghệ, ẩm thực truyền thống để đón năm mới ở đây mới thể hiện đầy đủ nhất, rõ nét nhất. Người Dao Thanh Y tin rằng, vào Hội làng đầu tiên trong năm sẽ giúp họ gửi niềm tin, hy vọng vào một năm mới tốt đẹp, nhiều thành công, cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, nhà nhà no ấm, mạnh khỏe, xóm làng yên vui.

Mai Hương