Vải chín sớm Phương Nam rớt giá, lỗi tại ai?

Vụ vải chín sớm Phương Nam năm nay khó tiêu thụ, giá thu mua thấp, vì thế dù đạt sản lượng cao hơn 1,5 lần so với năm 2017 (gần 4.000 tấn) nhưng doanh thu lại thấp hơn gần 13 tỷ đồng (đạt 63 tỷ đồng). Điều đáng nói nguyên nhân của tình trạng này không chỉ do thị trường bão hòa.

Vụ vải chín sớm Phương Nam năm nay, được mùa nhưng rớt giá. Ảnh: Hùng Sơn

Mất lợi thế cạnh tranh

Cùng là dòng vải chín sớm, song do thuận lợi về thổ nhưỡng, khí hậu nên cây vải chín sớm Phương Nam thường phát triển nhanh, khả năng được mùa cao, quả vải có chất lượng tốt và đặc biệt chín sớm hơn các giống “anh em” của mình. Đây là ưu thế vượt trội, giúp cho vải Phương Nam trong thời gian dài luôn ở thế “một mình một chợ”. Vào vụ thu hoạch, thương lái chờ thu mua vải chứ người trồng vải không cần chờ thương lái. Thậm chí thương lái “ăn trực nằm chờ” ở Phương Nam từ trước vụ thu hoạch để có thể nhập được hàng.

Việc tiêu thụ quá dễ dàng nên người trồng vải Phương Nam dường như chỉ bận tâm làm sao để tăng về sản lượng, kể cả lạm dụng phân bón, thuốc BVTV. Trong 3 năm gần đây, mặc dù diện tích cây vải chín sớm Phương Nam đã cho thu hoạch chỉ tăng thêm 8ha nhưng sản lượng lại tăng lên một cách đột biến. Trong đó năm 2016 đạt 1.000 tấn; năm 2017 đạt 2.800 tấn và vụ vải năm nay ước đạt gần 4.000 tấn.

Việc chạy theo sản lượng mang đến cái lợi trước mắt, doanh thu từ quả vải tăng từ 40 tỷ đồng năm 2016 lên 75 tỷ đồng năm 2017. Thế nhưng mặt trái của nó là làm kiệt sức cây, không chỉ khiến cây vải có nguy cơ bị bại mà nhãn tiền là chất lượng quả vải giảm dần qua từng mùa thu hoạch, ngày càng nhỏ hơn, gai nhọn, vị chua nhiều, cùi nhão… Nguy hiểm hơn là để cây quá sai quả khiến thời điểm chín của vải Phương Nam muộn dần hơn, mất đi lợi thế cạnh tranh vốn có.

Thực tế kết thúc vụ vải năm 2017, toàn vùng Phương Nam đã có đến 400 cây vải bị chết do kiệt sức vì quá sai quả.

Người trồng vải Phương Nam để cây quá sai quả khiến chậm chín.

Ông Nguyễn Văn Đồng, một người trồng vải lâu năm của vùng vải Lục Ngạn (Bắc Giang) nhận định: Bất kể loại vật nuôi, cây trồng nào đều có ngưỡng chịu đựng của nó. Cây vải cũng không ngoại lệ, nếu quá sai quả thì lấy dinh dưỡng đâu để đủ nuôi quả, đương nhiên quả vải phải chậm phát triển, xấu mã và chín muộn… Ông Nguyễn Trung Thành, Chi Cục Trưởng Chi Cục Trồng trọt và BVTV tỉnh khẳng định: Là dân chuyên môn, chúng tôi theo khá sát cây vải chín sớm Phương Nam, qua đó thấy được thời điểm chín của cây hiện nay đã muộn hơn so với thời điểm 5 năm trở về trước từ 5 đến 10 ngày. Thực tế trước năm 2010, quả vải chín sớm Phương Nam đã bán trên thị trường từ dịp nghỉ lễ 30/4 - 1/5, thế nhưng năm nay đầu vụ thu hoạch vào trung tuần tháng 5.

Bỏ qua thị trường nội tiêu

Có một nghịch lý khó hiểu là quả vải Phương Nam khá xa xỉ, “hiếm có khó tìm” ngay tại đất vải Phương Nam. Vào vụ thu hoạch, người dân Phương Nam cũng ít khi được thưởng thức loại nông sản này của địa phương, trong khi mỗi ngày xuất bán trên 1.000 tấn vải cho các thương lái thu đóng container vận chuyển đi các thị trường miền Nam và Đăk Nông, Hà Nội và Trung Quốc. Trong khi đó tại thị trường nội tỉnh hầu như không có vải chín sớm Phương Nam để bán.

Một cây vải bị bại do mùa trước quá sai quả.

Anh Tô Thành Tiến, một thương lái vải lâu năm cho biết: Với ưu thế chín sớm gần như nhất so với dòng vải chín sớm toàn quốc, nhiều năm qua quả vải chín sớm Phương Nam luôn là hàng hiếm, thương lái săn đón để đưa ra các thị trường lớn, chính vì thế dường như không còn sản lượng để tiêu thụ tại chỗ. Việc này vừa là thuận lợi song cũng là bất lợi, bởi người trồng vải phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái, không có sự chuẩn bị “phương án 2” để ứng xử trong trường hợp thị trường có biến động hoặc phát sinh bất lợi.

Theo ông Nguyễn Văn Đức, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, trong nhiều năm qua quả vải chín sớm Phương Nam đã bỏ qua thị trường nội tỉnh vốn sôi động, tiềm năng, sức tiêu thụ lớn, là thị trường đáng thèm muốn với bất cứ nông sản nào. Toàn tỉnh có trên 1 triệu dân, hàng năm đón hàng chục triệu lượt du khách, trong đó có 7 triệu du khách quốc tế; hệ thống trung tâm thương mại, điểm bán lẻ nông sản, các nhà hàng, khách sạn dày đặc, được đầu tư quy mô... Trong khi đó sản lượng vải quả chín sớm Phương Nam mặc dù tăng so với những năm trước nhưng thực chất vẫn là nhỏ bé so với nhu cầu tiêu dùng của thị trường, kể cả ngay chính thị trường nội tỉnh. 

Chính việc bỏ qua hướng nội tiêu, phụ thuộc vào thương lái nên khi thị trường bão hòa như hiện nay, việc tiêu thụ quả vải chín sớm Phương Nam lập tức bị ảnh hưởng, người trồng vải rơi vào cảnh lao đao. 

Cần nhận diện lại để có chiến lược phát triển bền vững

Quả vải chín sớm giống U trứng lì (bên phải) của cùng vải Thanh Hà có mẫu mã bắt mắt.

Ngày 23/5, khi quả vải Phương Nam liên tục rớt giá, cảnh mua bán đìu hưu, chính quyền phường Phương Nam và phòng chức năng thành phố Uông Bí đã đi tìm hiểu tình hình thực tế tại các vựa vải huyện Tân Yên của tỉnh Bắc Giang và huyện Thanh Hà của tỉnh Hải Dương. Chỉ một ngày “mục sở thị”, các đơn vị này nhận ra vị trí quả vải chín sớm Phương Nam thực sự đang ở đâu.

Ông Đặng Duy Thịnh, Chủ tịch UBND phường Phương Nam cho biết: Chúng ta vẫn mặc định Thanh Hà, Tân Yên là vùng vải thiều thế nhưng diện tích và sản lượng vải chín sớm ở đây không hề nhỏ. Cụ thể Thanh Hà đạt 1.000 ha, tổng sản lượng gần 9.000 tấn, chiếm 25% về diện tích và sản lượng vải toàn vùng; huyện Tân Yên có 1.100ha vải chín sớm, tổng sản lượng đạt trên 10.000 tấn. Chủng loại vải ở đây mặc dù chủ yếu là U hồng vốn có đặc thù hạn chế về hình thức, chất lượng và thời điểm chín theo thiết kế giống là khá muộn song do được chăm sóc đúng quy trình đã và đang ngày càng được cải thiện. Đặc biệt các vùng vải này ngày càng nhân rộng diện tích dòng vải chín sớm U trứng lì, vốn có mầu đỏ đều, vỏ mỏng, cùi dầy, dai, trong, vị ngọt, thơm… và thời gian chín từ đầu tháng 5, sớm hơn vải Phương Nam trên 1 tuần.  

Kết quả của các vùng vải trên là nhờ mạnh dạn áp dụng khoa học kỹ thuật trong việc chuyển đổi giống và quy trình rút ngắn thời gian chín của cây. Đơn cử như vùng Thanh Hà (tỉnh Hải Dương), bằng biện pháp ghép vải chín sớm lên gốc vải thiều, chỉ sau 2 năm địa phương này đã có vải chín sớm để thu hoạch. Đáng nói hơn là cả Thanh Hà và Tân Yên đều đã sớm chủ động áp dụng quy trình VietGAP cho gần hết diện tích vải chín sớm trên địa bàn trong khi đó hoạt động này ở Phương Nam mới đang ở những bước khởi đầu.

Đã đến lúc cần nâng cao tính cạnh tranh của quả vải chín sớm Phương Nam. Ảnh: Hùng Sơn.

Thực tế nếu như quả vải chín sớm Thanh Hà, Tân Yên ngày càng có tên tuổi trên thị trường thì thương hiệu vải chín sớm Phương Nam, mặc dù đã được công nhận từ năm 2014 lại dường như chưa được đông đảo người tiêu dùng biết đến. Kết quả khảo sát do đoàn công tác TP Uông Bí thực hiện cho thấy trên thị trường không có nhiều thông tin về thương hiệu vải chín sớm Phương Nam, một số thương lái gọi vải Phương Nam là vải Hang Son.

Từ thực trạng trên cho thấy đã đến lúc người trồng vải Phương Nam, chính quyền Phương Nam nói riêng, TP Uông Bí nói chung và các cơ quan chuyên môn của tỉnh cần phải nghiêm túc xác định lại chiến lược phát triển cho loại nông sản này. Khẳng định cây vải chín sớm Phương Nam vẫn là loại nông sản có lợi thế cạnh tranh, tuy nhiên để gìn giữ và phát huy lợi thế này nhất định phải bỏ lối tư duy sản xuất chạy theo số lượng mà thay vào đó phải coi trọng chất lượng, mạnh dạn ứng dụng khoa học công nghệ cũng như tìm hướng tiêu thụ hợp lý.

Việt Hoa (CTV)