Chùa Đồng Nối - Dấu ấn lịch sử, văn hóa tâm linh của vùng đất Uông Bí

Tọa lạc giữa cánh đồng khu Quang Trung 11, phường Uông Bí, chùa Đồng Nối đã trải qua hơn một thế kỷ thăng trầm cùng lịch sử. Từng nhiều lần bị chiến tranh tàn phá rồi được nhân dân phục dựng, ngôi chùa hôm nay vẫn lưu giữ những dấu tích từ thời Nguyễn, trở thành điểm tựa tinh thần, phản ánh đời sống văn hóa - tín ngưỡng của cộng đồng.

Nguồn gốc tên gọi

Chùa Đồng Nối, còn được gọi là chùa Tiên Bảo hay chùa Khe Chùa, tọa lạc tại tổ 39A, khu Quang Trung 11, phường Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. Từ trung tâm Hạ Long đi theo quốc lộ 18A khoảng 30km, rẽ vào phố Đồng Mây chừng 1,5km, ngôi chùa nằm bên cánh đồng, phía trước là hồ nước rộng, tạo không gian thanh tịnh, tách biệt với nhịp sống ồn ào của đô thị.

Chùa Đồng Nối (chùa Tiên Bảo, chùa Khe Chùa) tọa lạc tại tổ 39A, khu Quang Trung 11, phường Uông Bí, bên cánh đồng và hồ nước rộng, tạo không gian thanh tịnh, tách biệt phố thị.

Trước kia, chùa được dựng trên cánh đồng làng, bốn phía là nước. Đến năm 1956-1957, khi con đường nối từ vùng này vào làng Uông (Hạ Mộ Công) được mở, Nhân dân quen gọi là chùa Đồng Nối. Do vị trí nằm giữa hai dòng sông, chùa còn được gọi là “chùa Khe Chùa”. Tên gọi Tiên Bảo phản ánh niềm tôn kính của Nhân dân đối với chốn thờ tự linh thiêng.

Thăng trầm cùng lịch sử

Theo dấu tích còn lại như chân tảng, chân đế bia đá xanh thời Nguyễn, chùa Đồng Nối đã tồn tại ít nhất từ thế kỷ XIX và từng có quy mô khá lớn. Trong kháng chiến chống Pháp, để ngăn bước tiến quân thù, Nhân dân địa phương thực hiện “tiêu thổ kháng chiến”, phá sập hết đường sá, cầu cống, các nhà dân, đình, chùa đắp thành chướng ngại vật trên đường bộ, nhằm ngăn cản giặc Pháp kéo vào. Chùa Đồng Nối cũng bị phá dỡ vào thời điểm này.

Năm 1956-1957, bà con Nhân dân góp công dựng lại chùa với quy mô nhỏ, mái lợp gianh. Đến thời kỳ chiến tranh phá hoại (1965-1972), Uông Bí trở thành trọng điểm bom đạn, riêng khu vực Đồng Mây - Đồng Nối đã bắn rơi 2 máy bay Mỹ và bắt sống giặc lái. Ngôi chùa nhỏ tiếp tục bị phá hủy. Sau đó, đất chùa được khai hoang trồng lúa. Năm 1980, nhờ công đức của Nhân dân trong vùng và bà con xa quê, chùa được tôn tạo lại trên nền cũ với diện tích khoảng 949m², gồm chùa chính, nhà Mẫu và lầu Cô.

Giá trị kiến trúc và hiện vật

Chùa Đồng Nối được xây dựng theo kiến trúc chữ Đinh, quay hướng Tây Nam. Trước sân đặt tượng Quan Âm, phía trước là hồ nước tạo cảnh quan thoáng đãng. Chính điện ba gian, tường gạch đỏ, mái lợp ngói, trên bờ nóc đắp nổi “lưỡng long chầu nhật”.

Trước sân chùa đặt tượng Quan Âm hướng ra hồ nước, chính điện ba gian tường gạch đỏ, mái ngói với bờ nóc đắp nổi “lưỡng long chầu nhật”.

Bên trong chính điện, không gian thờ tự chia thành bốn cấp: ngoài cùng đặt bát hương sứ và bộ tam sự bằng đồng; tiếp đến thờ Ngọc Hoàng Thượng đế cùng Nam Tào, Bắc Đẩu; cấp thứ ba thờ Quan Âm Chuẩn Đề và Quan Âm Bồ Tát; trên cùng là bộ tượng Tam Thế Phật gồm A Di Đà (quá khứ), Thích Ca Mâu Ni (hiện tại) và Di Lặc (tương lai). Ngoài ra còn có ban thờ Đức Thánh Hiền và Đức Thánh Ông.

Chính điện được bài trí trang nghiêm với bốn cấp thờ: từ ngoài vào gồm bát hương và bộ tam sự, Ngọc Hoàng cùng Nam Tào - Bắc Đẩu, Quan Âm Chuẩn Đề và Quan Âm Bồ Tát, trên cùng là bộ Tam Thế Phật; ngoài ra còn có ban thờ Đức Thánh Hiền và Đức Thánh Ông.

Nhà Mẫu được xây theo kiểu chữ Đinh, hai tầng tám mái, thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, Tứ vị Chầu Bà, Ngũ vị Tôn Ông và một số tượng thờ khác. Bên trái chùa chính là lầu Cô, kiến trúc chữ Nhất, bài trí đơn giản.

Nhà Mẫu thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, Tứ vị Chầu Bà, Ngũ vị Tôn Ông; bên trái chính điện là lầu Cô kiểu chữ Nhất, bài trí giản dị.

Chùa hiện còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị như chân tảng, chân đế bia đá xanh thời Nguyễn, chuông đồng, cùng hệ thống tượng gỗ phong phú: Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, Quan Âm Chuẩn Đề, A Di Đà, Thích Ca, Di Lặc, Tứ vị Chầu Bà, Ngũ vị Tôn Ông, Tam Tòa Thánh Mẫu, Bà Chúa Sơn Trang, Trần Triều… Nhiều pho tượng có niên đại hàng trăm năm, được bảo quản khá tốt.

Các hiện vật có giá trị lịch sử hiện còn lưu giữ tại chùa.

Sinh hoạt văn hoá - tín ngưỡng

Hằng năm, chùa Đồng Nối có hai ngày lễ chính: ngày rằm tháng Giêng - Lễ đầu năm và ngày mùng một tháng Chạp - Lễ tạ cuối năm. Ngoài ra, Nhân dân và phật tử còn đến chùa vào các ngày rằm, mùng một hàng tháng, Lễ Phật đản, Lễ Phật A Di Đà, Lễ Phật Thích Ca để thắp hương, hành lễ.

Nghi lễ thờ cúng tại chùa giản dị nhưng trang nghiêm. Đồ lễ thường là hoa quả, trầu cau, chuối, oản, song chỉ một nén hương cũng đủ thể hiện tấm lòng thành kính. Chính sự giản dị ấy tạo nên sự gắn bó bền chặt giữa chùa và cộng đồng dân cư qua nhiều thế hệ.

Ý nghĩa bảo tồn di sản

Qua thăng trầm lịch sử, chùa Đồng Nối không chỉ là công trình tôn giáo mà còn là biểu tượng văn hóa - tín ngưỡng của Nhân dân địa phương. Với giá trị lịch sử, kiến trúc và hiện vật còn lưu giữ, ngôi chùa khẳng định vị trí trong đời sống tinh thần của cộng đồng.

Việc lập hồ sơ đề nghị công nhận chùa Đồng Nối là Di tích lịch sử là cơ sở pháp lý quan trọng để quản lý, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị theo Luật Di sản văn hóa. Cùng với hệ thống đình, đền, chùa của Quảng Ninh, chùa Đồng Nối góp phần tạo nên bức tranh văn hóa tâm linh đặc sắc, gắn bó mật thiết với Yên Tử - Kinh đô Phật giáo Trúc Lâm, Di sản văn hoá thế giới.

Hồng Nhung